Analiza poreskog opterećenja preduzetnika u Republici Srpskoj, koju je Vlada izradila kao osnovu za izmjene Zakona o porezu na dohodak i Zakona o doprinosima, poredi našeg malog preduzetnika s paušalcima u zemljama okruženja (Srbija, Crna Gora, Hrvatska i Federacija BiH). Fokus analize je na obuhvatu djelatnosti, pragu za paušalno oporezivanje i (šturo nabrojanim) osnovnim elementima paušalnog oporezivanja.
Međutim, ovakva analiza nije dovoljna za ozbiljno upoređivanje poreskog tereta preduzetnika, posebno malih preduzetnika u Republici Srpskoj, u odnosu na one u okruženju. Izostalo je suštinsko poređenje položaja preduzetnika koji ostvaruju prihode u uporedivom iznosu, u opštinama/gradovima uporedive razvijenosti, sa uporedivim brojem zapolsenih, u uporedivoj vrsti djelatnosti, sa svim poreskim olakšicama i garancijama koje preduzetnik ima u određenoj državi.
I bez dublje analize, gledajući slovo zakona, možemo zaključiti da mali preduzetnici, primjera radi u susjednoj Srbiji, imaju olakšice koje naši preduzetnici nemaju.
Napomene radi, paušalno oporezivanje u Srbiji (i drugim posmatranim zakonodavstivma) znači plaćanje unaprijed određenog iznosa poreza, koji ne zavisi od stvarnog prihoda preduzetnika. Nasuprot tome, mali preduzetnici u Republici Srpskoj plaćaju porez proporcionalno prihodu (2%), ali ne manje od 600 KM godišnje. Dakle, samo oni sa godišnjim prihodom ispod 30.000 KM se mogu faktički smatrati paušalcima, jer plaćaju porez kao da su ostvarili 30.000 KM prihoda, i ako to nije slučaj. Ostali plaćaju 2% na ukupan prihod.
Kriterijumi za paušalno oporezivanje u Srbiji
Preduzetnici kojima je priznato pravo na paušalno oporezivanje, radi utvrđivanja visine paušalnog prihoda, razvrstavaju se u grupe po kriterijumima profitabilnosti i obima prometa, odnosno vrstama djelatnosti. Polazna osnova je prosječna mjesečna zarada po zaposlenom ostvarena u Repubici Srbiji, opštini/gradu u prethodnoj godini. Ova polazna osnovica se zatim umanjuje/uvećava na osnovu mjesta poslovanja, broja zaposlenih radnika, starosti preduzetnika, vremenu proteklom od registracije, tržišnih uslova u kojima se djelatnost obavlja i dr.
Ovi kriterijumi omogućavaju prilagođavanje poreskog opterećenja specifičnostima preduzetnika, čime se obezbjeđuje veća pravičnost i diferencijacija u odnosu na stvarne uslove poslovanja, iako je oporezivanje paušalno.
Ograničenje rasta poreske osnovice
Paušalci u Srbiji imaju garanciju da njihova poreska osnovica ne može rasti više od 10% godišnje, bez obzira na promjene kriterijuma koji bi bez takve garancije doveli do većeg rasta. Ovo pruža stabilnost i predvidivost u poslovanju na koju naši preduzetnici ne mogu računati.
Povrat (refakcija) dijela poreza i doprinosa za novozaposlene
Preduzetnici u Srbiji imaju pravo na povrat dijela plaćenog poreza na zaradu i doprinosa za svako (kvalifikovano) novozaposleno lice, što predstavlja direktan podsticaj za otvaranje novih radnih mjesta. Povrat može iznositi između 65% i 75%, u zavisnosti od veličine preduzetnika i broja zaposlenih.
Ovo je samo kratki pregled, koji i dalje ne pruža cijelu sliku, ali svakako je dosta više od onoga što se vidi iz pomente analize.
Mantra o podsticanju preduzetništva?
U obrazloženju predloženih izmjena ističe se da:“Vlada Republike Srpske kontinuirano, različitim mjerama…prepoznaje potrebu za razvojem samostalne djelatnosti u RS, uz istovremeno iznalazenje rješenja koji ce smanjiti jaz u poreskom opterecenju, s jedne strane dohotka od ličnih primanja i samostalne djelatnosti, a sa druge strane poreskog opterećenja samostalne djelatnosti u odnosu na djelatnosti pravnih lica, vodeći računa o socijalnoj politici redistribucije.”
Moram priznati da je ovo vrlo neobična poreska politika, jer u većini zemalja, dohodak od samostalne djelatnosti nema isti poreski tretman kao dobit pravnih lica i dohodak od ličnih primanja.Uzmimo za primjer već pomenutu Srbiju. Preduzetnici (koji nisu paušalci) plaćaju porez na dohodak po stopi od 10% a pravna lica porez na dobit po stopi od 15%. Kod nas i preduzetnici (izuzev malih preduzetnika) i pravna lica plaćaju porez po stopi od 10%. Dodatno, dividenda je u Srbiji oporezovana po stopi od 15%, dok je kod nas neoporeziva.
Za potrebe ovog teksta bi bilo previše da ulazim u dublju analizu svih razlika u položaju zaposlenih lica, samostalnih preduzetnika i pravnih lica, ali tvrdnja da svi ovi subjekti treba da imaju jednako optrećenje porezima i doprinosima zanemaruje suštinske razlike između njih.
Konačno, tvrdnja o kontinuiranoj podršci razvoju preduzetništva teško se može prihvatiti u svjetlu stalnog povećanja nameta. Suženje kruga djelatnosti koje mogu biti registrovane kao mali preduzetnik, uz značajno povećanje osnovice za obračun doprinosa, jasno ukazuju na suprotan smjer.
Čini se da je suština svih aktuelnih izmjena najbolje izražena u dijelu obrazloženja koje ističe da je, prema trenutnom obračunu doprinosa za samostalne preduzetnike, “gubitak prihoda od doprinosa približno 44 miliona KM u odnosu na pune doprinose na prosječnu bruto platu”. Predloženo povećanje osnovice doprinosa na 70% u 2025. godini, a zatim na 80% od 2026. godine, projektovano je da poveća prihode od doprinosa za dodatnih 28 miliona KM godišnje. Stoga se čini da su ovakve mjere jedino opravdane sa aspekta budzetskih prihoda, dok je “podsticanje preduzetništva” samo mantra.