U ovom tekstu ću pisati o pravima radnika koji se nađu u izolaciji ili karantinu i zbog toga budu spriječeni za rad, odnosno o pravu na naknadu plate za vrijeme dok su u izolaciji ili karantinu. Na početku ću ukazati na razliku između pojmova izolacija i karanitn.
Prеmа Zаkоnu о zаštiti stаnоvništvа оd zаrаznih bоlеsti, izоlаciја је prоtivеpidеmiјskа mјеrа prоstоrnоg izdvајаnjа zаrаžеnоg licа, tоkоm pеriоdа zаrаznоsti, nа mјеstо i pоd tаkvim uslоvimа kојimа sе sprеčаvа ili оgrаničаvа dirеktni, оdnоsnо indirеktni prеnоs uzrоčnikа zаrаznе bоlеsti sа zаrаžеnоg licа nа оsјеtljivо ili drugо licе. Kаrаntin је mјеrа оgrаničаvаnjа krеtаnjа zdrаvih licа kоја su bilа u kоntаktu sа оbоljеlim оd zаrаznе bоlеsti tоkоm pеriоdа mаksimаlnе inkubаciје zа tu bоlеst, rаčunајući оd dаnа pоsljеdnjеg kоntаktа sа оbоljеlim.
Dakle, u izolaciju se stavlja lice koje je zaraženo odnosno bolesno, a u karantin lice koje je zdravo ali zbog kontakta sa oboljelim, postoji mogućnost da je i ono zaraženo.
Prema Zakonu o zdravstvenom osiguranju, jedan od razloga za bolovanje (privremenu nesposobnost za rad) jeste slučaj kada je radnik (osiguranik) izolovan kao kliconoša ili zbog pojave zaraze u njegovoj okolini. Tada osiguranicima zaposlenim u državnim i privatnim preduzećima i ustanovama pripada pravo na naknadu plate (u određenom procentu od osnovice) od prvog dana privremene nesposobnosti za rad i za sve vreme trajanja, ali samo za vreme za koje bi osiguranik primao platu da nije nastupila privremena nesposobnost za rad.
Osnovica za obračun naknade plate za vrijeme privremene nesposobnosti za rad je neto plata koju bi radnik ostvario da je bio na radu, s tim što ne može biti veći od neto plate koja služi kao osnov za obračun i uplatu doprinosa za zdravstveno osiguranje.
Prema članu 31. Zakona o zdravstvenom osiguranju, naknadu plate za prvih 30 dana privremene nesposobnosti za rad obezbjeđuje poslodavac iz svojih sredstava, a po isteku 30 dana, a najduže do 12 mjeseci naknadu neto plate obezbjeđuje Fond zdravstvenog osiguranja. Naknada plate koju obezbjeđuje poslodavac iznosi najmanje 70% od osnovice, ali ne može biti veća od 90% od plate koju bi osiguranik ostvario da je bio na radu.
Prema članu 23. Pravilnika o ostvarivanju naknade plate za vrijeme privremene nesposobnosti za rad, visina naknade plate koju obezbjeđuje Fond iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja određuje se u sljedećim procentima od osnovice:
- ukoliko je nesposobnost za rad uzrokovana bolešću ili povredom – 70%;
- ukoliko je nesposobnost za rad uzrokovana medicinskim ispitivanjem – 70%;
- ukoliko je nesposobnost za rad uzrokovana izolovanošću kao kliconoše ili zbog pojave zaraze u njegovoj okolini – 90%;
- ukoliko je nesposobnost za rad uzrokovana njegom oboljelog člana uže porodice pod uslovima određenim opštim aktom Fonda – 70% i
- ukoliko je nesposobnost za rad uzrokovana dobrovoljnim davanjem tkiva i organa – 90%.
Dakle, ukoliko se zarazite korona virusom i bude vam određena obavezna izolacija/karantin, smatra se da ste za to vrijeme privremeno spriječeni za rad (odnosno da ste na bolovanju) i pripadaju vam prava kao i inače kada otvorite bolovanje. Za prvih 30 dana, naknadu plate obezbjeđuje poslodavac u iznosu od 70 do 90% od osnovice (poslodavac svojim aktima određuje visinu naknade u ovom rasponu), a nakon 30 dana naknada plate pada na teret Fonda zdravstvenog osiguranja i iznosi 90% od osnovice.
Poslodavac vrši obračun i isplatu naknade plate zaposlenima i kada se ova naknada obezbjeđuje iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja, ali ima pravo na povrat isplaćene naknade koje ostvaruje podnošenjem zahtjeva nadležnoj službi Fonda. Ostvarivanje prava na povrat uslovljeno je izmirivanjem svih dospjelih obaveza po osnovu doprinosa za zdravstveno osiguranje.
Privremena spriječenost za rad zbog povrede na radu ili profesionalne bolesti
Ukoliko je uzrok privremene spriječenosti za rad povreda na radu ili profesionalna bolest, visina naknade plate iznosi 100% prosječne plate koju je radnik ostvario u odgovarajućem prethodnom periodu ili od plate koju bi ostvario da je bio na radu. U ovom slučaju, naknada plate pada na teret poslodavca za sve vrijeme trajanja privremene nesposobnosti za rad.
Šta se to podrazumijeva pod pojmom povrede na radu i profesionalnom bolešću?
Pojam povrede na radu je različit od države do države, te je u nekim nacionalnim zakonodavstvima dovoljno da je do nje došlo tokom radnog vremena, u drugim je potrebno da je do nje došlo prilikom izvršavanja radnih obaveza, dok se u mnogim zakonodavstvima pod njom podrazumeva i povreda do koje može doći prilikom redovnog puta od kuće do posla, odnosno od posla do kuće. Čini se da je prvobitan pojam povrede na radu tokom vremena dosta proširen u većini država.
Prema domaćem Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, povredom na radu smatra se:
a) povreda osiguranika prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizičkim ili hemijskim djelovanjem, naglim promjenama položaja tijela, iznenadnim opterećenjem tijela ili drugim promjenama fiziološkog stanja organizma, ako je takva povreda uzročno vezana za obavljanje posla koji je osnov osiguranja,
b) povreda koju osiguranik pretrpi na redovnom putu od stana do mjesta rada i obratno, na putu preduzetom radi stupanja na posao koji mu je obezbijeđen, odnosno radi obavljanja djelatnosti na osnovu koje je osiguran, i
v) bolest osiguranika koja je nastala neposredno ili isključivo kao posljedica nekog nesretnog slučaja ili više sile za vrijeme obavljanja posla koji je osnov osiguranja.
Profesionalne bolesti su bolesti nastale dužim neposrednim uticajem procesa rada i uslova rada na radnim mjestima, odnosno poslovima koje je osiguranik obavljao kao i bolesti za koje je poznato da mogu biti posledica djelovanja štetnosti koje su u vezi sa procesom rada ili radnom sredinom, a intenzitet štetnosti i dužina trajanja izloženosti toj štetnosti je na nivou za koji je poznato da uzrokuje oštećenje zdravlja. Posebnim pravilnikom se utvrđuje koje se bolesti smatraju profesionalnim bolestima, radna mjesta i poslove na kojima se te bolesti pojavljuju i uslove pod kojima se smatraju profesionalnim.
Da li se covid-19 može smatrati povredom na radu ili profesionalnom bolešću?
Da bi se neka bolest smatrala povredom na radu, potrebno je da je ona nastala “neposredno ili isključivo kao posljedica nekog nesretnog slučaja ili više sile za vrijeme obavljanja posla koji je osnov osiguranja”. Dakle, dva su uslova da bi se bolest smatrala povredom na radu: da je nastala neposredno ili isključivo kao posljedica nesretnog slučaja ili više sile i da je nastala za vrijeme obavljanja posla.
Da bismo odgovorili na pitanje da li bolest izazvana korona virusom povreda na radu, potrebno je o prethodno odgovoriti na pitanje da li se epidemija, odnosno pandemija virusa korona može smatrati višom silom. Stoga ću ukratko razmotriti pojam više sile i epidemije.
Pod pojmom više sile se uobičajeno podrazumijevaju određene spoljne okolnosti u odnosu na fizičko ili pravno lice, koje su vanredne i nepredvidive, i koje se nisu mogle spriječiti, otkloniti niti izbjeći. Kao primjeri više sile redovno se navode prirodne nepogode (zemljotresi, oluje, poplave, erupcije vulkana, klizanje tla, odroni, suše i sl.), kao i određene ljudske radnje poput ratova, revolucija, štrajkova, terorističkih akata, pravnih akata organa vlasti i sl.
Prema odredbama Zakona o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti, pod epidemijom zarazne bolesti smatra se obolijevanje od zarazne bolesti neuobičajeno po broju slučajeva oboljelih lica, vremenu, mjestu i zahvaćenoj populaciji; neuobičajeno povećanje broja oboljelih sa komplikacijama ili smrtnim ishodom; pojava dva ili više međusobno povezanih slučajeva zarazne bolesti koja se nikada ili više godina nije pojavljivala na jednom području, te pojava većeg broja oboljelih lica sa febrilnim stanjem nepoznatog uzročnika epdiemija. Pandemija zarazne bolesti je obolijevanje od zarazne bolesti koja prelazi državne granice i širi se na veći dio svijeta ili svijet u cjelini, ugrožavajući ljude u svim zahvaćenim područjima.
Iz navedenog proizilazi da epidemiju virusa korona možemo smatrati prirodnom nepogodom koja ima karakter više sile, jer je ona u odnosu na radnika spoljna (vanjska) okolnost, nastala bez njegove krivice, koju on nije mogao predvidjeti, spriječiti, otkloniti niti izbjeći.
Dakle, ukoliko bi kod radnika bila utvrđeno da je pozitivan na korona virus, odnosno da je obolio od covid-19, te ukoliko je bolest nastala kao neposredna ili isključiva posljedica više sile (epidemije korona virusa) za vrijeme obavljanja posla, moralo bi se smatrati da je riječ o povredi na radu.
Kada je u pitanju rad u djelatnostima gdje je povećan rizik zaraze putem biološkog materijala ili od drugih ljudi direktno ili putem prenosilaca, prema Pravilniku o listi profesionalnih bolesti, zarazna bolest stečena radom u ovim djelatnostima smatraće se profesionalnom bolešću, pod uslovom da postoji klinička slika bolesti i dokaz o uzročnoposljedičnoj vezi bolesti i zaraze. Ovo se naročito odnosi na zdravstvene radnike, ali i sve one koji su zbog prirode posla neposredno izloženi riziku od zaraze.
U svim ovim slučajevima, kao što sam već navela, radnicima pripada naknada plate u iznosu od 100% od osnovice, a njena isplata pada na teret poslodavca za sve vrijeme trajanja privremene spriječenosti za rad po po ovom osnovu.
Izvori:
ZAKON O ZAŠTITI STANOVNIŠTVA OD ZARAZNIH BOLESTI (“Službeni glasnik Republike Srpske, br. 90/17)
ZAKON O RADU (“Službeni glasnik Republike Srpske, br. 1/16, 66/18)
ZAKON O ZDRAVSTVENOM OSIGURANJU (“Službeni glasnik Republike Srpske, br. 18/99, 51/01, 70/01, 51/03, 57/03, 17/08, 1/09, 106/09, 39/16, 110/16, 94/19)
ZAKON O PENZIJSKOM I INVALIDSKOM OSIGURANJU (“Službeni glasnik Republike Srpske, br.134/11, 82/13, 96/13, 103/15)
PRAVILNIK O LISTI PROFESIONALNIH BOLESTI (“Službeni glasnik Republike Srpske, br. 84/18)
PRAVILNIK O OSTVARIVANJU PRAVA NA NAKNADU PLATE ZA VRIJEME PRIVREMENE NESPOSOBNOSTI ZA RAD (“Službeni glasnik Republike Srpske, br. 63/08, 38/10, 61/11, 87/12, 100/14, 4/15, 8/16, 112/18, 87/19)