Poreska osnovica poreza na dohodak od ličnih primanja se umanjuje za lični odbitak, odbitak po izdržavanom članu uže porodice i iznos kamate plaćene na stambeni kredit. Međutim, kada u Zakon o porezu na dohodak pročitate da je odbitak po izdžavanom članu uže porodice 1800 KM, to ne znači da će vam se poreska obaveza umanjiti za 1800 KM godišnje ukoliko izdržavate jedno dijete. Isto tako, odbitak po osnovu kamate plaćene na stambeni kredit ne znači da će vam država kroz umanjenje poreza vratiti plaćenu kamatu na stambeni kredit. Navedeni odbici ne umanjuju iznos poreza koji treba da platite, nego poresku osnovicu poreza na dohodak od ličnih primanja. Šta to za vas praktično znači, saznajte u nastavku teksta.
Šta se smatra ličnim primanjem
Prije nego što objasnim svaki od ovih odbitaka, potrebno je da prethodno razjasnimo šta je dohodak od ličnog primanja?
Dohodak od ličnog primanja su sva direktna ili indirektna plaćanja iz radnog odnosa:
- bruto plate i druge bruto isplate zaposlenom (regres, topli obrok, plaćanje prekovremenog rada, bonusi, naknade i dodaci na uslove rada)
- posredne olakšice (prodaja dobara i usluga po cijeni nižoj od tržišne, beskamatne pozajmice zaposlenim ili pozajmice po nižim kamatama od tržišnih, ustupanje na korištenje imovine bez naknade ili po cijeni nižoj od tržišne i sl.)
- skrivene isplate ličnih primanja: plaćanja koja poslodavac vrši u korist zaposlenog ili bilo kog člana njegove porodice (poput troškova života, stanarine, komunalija, troškova reprezentacije, troškova turističkih putovanja i sl.)
- korištenje službenog vozila u privatne svrhe
- bilo koje plaćanje ili povrat troškova koje ostvari zaposleni
- poklone koje poslodavac daje zaposlenom
- vrijednost akcija primljenih bez naknade ili razlika vrijednosti akcija do njihove tržišne cijene
- bonusi i nagrade za dobro obavljeni posao predstavljaju lično primanje u godini u kojoj su primljeni, a ako su primljeni u vidu dobara i usluga ukupni dohodak predstavlja tržišnu vrijednost takvih dobara i usluga u trenutku isplate, te
- druge isplate i koristi iz radnog odnosa ukoliko nisu oslobođene ili drugačije oporezovane u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak. Primanja iz radnog odnosa oslobođena plaćanja poreza na dohodak su, primjera radi, otpremnine, naknada troškova smještaja zaposlenom upućenom na privremeni rad kod drugog poslodavca, nadoknade putnih troškova i dnevnica (do određene visine), naknade troškova prevoza na posao i s posla do visine karte u javnom prevozu itd.)
Ličnim primanjima se ne smatraju primanja po ugovoru o djelu, ugovoru o autorskom djelu, ugovora o privremenim i povremenim poslovima, ugovora o dopunskom radu, primanja po osnovu članstva u upravnim i nadzornim odborima i sl.
Kako se računa porez na dohodak od ličnih primanja
Poreska osnovica poreza na dohodak od ličnih primanja predstavlja zbir prethodno navedenih bruto ličnih primanja. Poreska stopa poreza na dohodak od ličnih primanja je 8%. Međutim, Zakon o porezu na dohodak poznaje određena poreska oslobođenja, odnosno odbitke od poreske osnovice, i to:
- osnovni lični odbitak
- odbitak za izdržavane članove uže porodice
- odbitak po osnovu kamate plaćene za stambeni kredit
Osnovni lični odbitak
Poreski obveznik poreza na lična primanja ima pravo na osnovni lični odbitak od poreske osnovice u iznosu od 12.000 KM godišnje.
Pravo na umanjenje poreske osnovice po osnovu ličnog odbitka ostvaruje se prilikom isplate svakog pojedinog ličnog primanja na mjesečnom nivou. Dakle, poreska osnovica poreza na dohodak od ličnih primanja se umanjeuje za 1000 KM mjesečno po osnovu ličnog odbitka. Faktički primanja ispod 1000,00 KM mjesečno ne podliježu plaćanju poreza na dohodak od ličnih primanja, dok se svim ostalim poreskim obveznicima umanjuje poreska osnovica za taj neoporezivi iznos.
Pravo na umanjenje ima svaki poreski obveznik koji ostvaruje dohodak od ličnih primanja, a dejstvo ovog odbitka je da se faktički na primanja ispod 500 KM ne plaća porez, dok se svima ostalim umanjuje poreska osnovica za taj neoporezivi iznos.
Ovaj iznos ličnog odbitka ostvaruje se za puno radno vrijeme, dok se osnovni lični odbitak srazmjerno smanjuje za nepuno radno vrijeme. U slučaju da poreski obveznik ostvaruje lična primanja kod više poslodavaca, lični poreski odbitak se računa u srazmjernom dijelu u odnosu na vrijeme provedeno na radu kod pojedinog poslodavca.
Primjer: Marko Marković je zaposlen u „Društvo“ d.o.o. Banja Luka. Ugovorena bruto plata iznosi 2.000,00 KM. Osnovni lični odbitak iznosi 1000,00 KM te poreska osnovica iznosi 1000,00 KM. Kako je poreska stopa poreza na dohodak od ličnih primanja 8%m to znači da se na Markovu bruto platu od 2000,00 KM plaća 80,00 KM poreza na dohodak. Bez navedenog umanjenja po osnovu ličnog odbitka, porez na dohodak bi iznosio 160,00 KM. Na ovaj način je zapravo neto plata koju Marko prima 80,00 KM veća, nego što bi bila da nema pravo na lični odbitak.
Odbitak po izdržavanom članu uže porodice
Poreska osnovica poreza na odhodak od ličnih primanja se (na zahtjev obveznika) umanjuje i za odbitak po izdržavanom članu uže porodice. Ovaj odbitak iznosi 1800,00 KM na godišnjem nivou, odnosno 150,00 KM mjesečno, za svakog izdržavanog člana uže porodice. Izdržavanim članovima uže porodice smatraju se supružnik, djeca i roditelji poreskog obveznika koji ne osvaruju dohodak ili čiji dohodak ne prelazi iznos od 3000 KM godišnje. Ako više lica izdržava člana/članove uže porodice, lični odbitak za ta lica ravnomjerno se raspoređuje na sva lica koja te članove izdržavanju (osim ako se ova lica ne dogovore drugačije).
Pravo na odbitak po izdržavanom članu uže porodice ostvaruje se na osnovu poreske kartice, a uz zahtjev za izdavanje poreske kartice obveznik podnosi:
- izvod iz matične knjige rođenih za izdržavanog člana porodice,
- izvod iz matične knjige vjenčanih za supružnika (ako je on izdržavani član)
- izjavu o postojanju vanbračne zajednice
Pravo na odbitak po izdržavanom članu porodice ostvaruje se na mjesečnom nivou.
Poreski obveznik je dužan da obavijesti Poresku upravu o svakoj promjeni podataka koji mogu biti od uticaja na osvarivanje prava na umanjenje poreske osnovice po osnovu izdržavanih članova porodice. Ukoliko propusti to da učini, a promjena koja je nastupila bi imala za posljedicu uvećani iznos poreza, taj poreski obveznik je dužan vratiti iznos ostvarenog umanjenja u roku od mjesec dan. Ako to ne učini dobrovoljno, Poreska uprava će prinudnim putem naplatiti dugovani iznos obaveze.
Primjer: Uzmimo ponovo za primjer Marka čija je bruto plata 2.000,00 KM. Ukoliko Marko izdržava jedno dijete, njegova poreska osnovica se umanjuje za dodatnih 1800,00 KM godišnje, odnosno 150,00 KM mjesečno. Kao što smo rekli, poreska osnovica poreza na dohodak od ličnih primanja je bruto lično primanje, koje smo prvo umanjili za 1000,00 KM mjesečno po osnovu ličnog odbitka, i umanjujemo dodatno za 150,00 KM mjesečno ukoliko Marko izdržava jedno dijete. To znači da je za Marka, poreska osnovica poreza na dohodak od ličnih primanja 850,00 KM, odnosno da je iznos poreza koji treba da plati 68,00 KM. To znači da će mu plata biti veća 12 KM mjesečno jer izdržava jednog člana porodice.
Odbitak po osnovu kamate plaćene na stambeni kredit
Odbitak po osnovu kamate za stambeni kredit priznaje se za kamatu plaćenu u poreskoj godini, za stambeni kredit koji je poreski obveznik uzeo u cilju rješavanja svog stambenog pitanja i to samo za prvu nepokretnost.
Ovo pravo ne može steći poreski obveznik koji ostvaruje pravo na subvenciju po istom osnovu od budžeta Republike Srpske ili budžeta jedinice lokalne samouprave, kao ni poreski obveznik koji je pravo na umanjenje poreske osnovice ostvario ili ostvaruje za neku drugu nepokretnost.
Pravo se ostvaruje na osnovu poreske kartice koju izdaje Poreska uprava na zahtjev poreskog obveznika, uz koji se podnosi:
- ugovor o stambenom kreditu
- otplatni plan za svaku godinu trajanja stambenog kredita
Poreski obveznik koji ostvaruje ovo pravo dužan je da svake godine, i to na početku godine za prethodnu godinu dostavi dokaz o plaćenoj kamati na stambeni kredit. Ukoliko je poreski obveznik koristio pravo na umanjenje poreske osnovice po ovom osnovu, a kamata nije plaćena, dužan je vratiti iznos ostvarenog umanjenja poreza u roku od mjesec dana od dana izvršenog povrata poreza po osnovu korišćenja prava na umanjenje poreske osnovice. Odbitak se ostvaruje na mjesečnom nivou, a prestaje otplatom stambenog kredita.