Jedno od često postavljanih pitanja jeste da li građani treba ili ne treba da plaćaju komunalnu naknadu, da li su odredbe Zakona o komunalnim djelatnostima koje uređuju pitanje komunalne naknade u saglasnosti sa Ustavom Republike Srpske, da li su pravna lica koja naplaćuju komunalnu naknadu na to ovlaštena ako obveznici komunalne naknade nisu neporedno sa tim pravnim licima zaključili ugovor itd. S obzirom na to da je podneseno više inicijativa za ocjenu ustavnosti ovih odredaba Zakona o komunalnim djelatnostima, jasno je zašto se u javnosti stvorio utisak da jedinice lokalne samouprave naplaćuju nešto na što nisu ovlaštene. Stoga, u nastavku donosim pregled odredaba Zakona o komunalnim djelatnostima koje uređuju pitanje komunalne naknade, kao i dijelove obrazloženja koje je iznio Ustavni sud Republike Srpske ocjenjujući njihovu ustavnost.
Djelatnosti zajedničke komunalne potrošnje su komunalne usluge i proizvodi koji se mogu definisati i izmjeriti, ali koje nije moguće posebno naplatiti za svakog korisnika komunalne usluge prema količini stvarno izvršene komunalne usluge ili prema korištenju. To su: čišćenje javnih površina u naseljenim mjestima; održavanje, uređivanje i opremanje javnih zelenih i rekreacionih površina; održavanje javnih saobraćajnih površina u naseljenim mjestima; odvođenje atmosferskih padavima i drugih voda sa javnih površina (uklanjanje kišnice, snijega i leda sa javnih površina); javna rasvjeta u naseljenim mjestima; djelatnost zoohigijene (hvatanje i zbrinjavanje napuštenih i ugroženih kućnih ljubimaca, prevoženje i smještaj u azil, ishrana i veterinarska zaštita, eutanazija starih životinja i sigurno uklanjanje životinjskih leševa, upravljanje objektima za smještaj životinja). Skupština jedinice lokalne samouprave može odlukom utvrditi kao djelatnosti od posebnog javnog interesa i druge komunalne djelatnosti, ako su one nezamjenjiv uslov života i rada građana, preduzeća ili rada drugih organizacija.
Sredstva za obavljanje djelatnosti zajedničke komunalne potrošnje obezbjeđuju se iz budžeta jedinice lokalne samouprave po osnovu prihoda od: komunalne naknade, dijela naknade za korištenje dobara od opšteg interesa, dijela prihoda od poreza na nepokretnosti i dijela naknada za date koncesije.
Obavezu plaćanja komunalne naknade za korišćenje objekata i uređaja zajedničke komunalne potrošnje utvrđuje skupština jedinice lokalne samouprave. Odlukom kojom se uvodi obaveza plaćanja komunalne naknade uređuju se osnovi i mjerila kojima se utvrđuje visina naknade zavisno od stepena opremljenosti naselja komunalnim objektima i uređajima zajedničke komunalne potrošnje i kvaliteta i standarda komunalnih proizvoda i usluga. Komunalna naknada određuje se prema jedinici izgrađene korisne površine (m2) za stambeni, poslovni i pomoćni prostor i objekte društvenog standarda. Obveznici komunalne naknade su vlasnici stambenog, poslovnog ili drugog prostora, nosioci stanarskog prava, zakupci stambenog, poslovnog ili drugog prostora, odnosno fizička i pravna lica koja su korisnici objekata i uređaja zajedničke komunalne potrošnje. Visina komunalne naknade za pojedinog obveznika utvrđuje se rješenjem organa jedinice lokalne samouprave nadležnog za komunalne poslove.
Jedinica lokalne samouprave može povjeriti drugom pravnom licu vođenje evidencija o obveznicima komunalne naknade i poslove ažuriranja naplate.
Odredbe Zakona o komunalnim djelatnostima kojima je uređeno pitanje komunalne naknade su više puta bile osporavane u pogledu njihove ustavnosti. Tako je, primjera radi, isticano da Zakon nije utvrdio adekvatne kriterijume koje bi jedinice lokalne samouprave koristile kao parametre prilikom utvrđivanja visine komunalne naknade zbog čega dolazi do poizvoljnosti u primjeni, što je uticalo na to da komunalna naknada u Doboju bude veća u odnosu na druge jedinice lokalne samouprave, a da se pri tome uopšte ne zna koji su kriterijumi uzimani prilikom njenog utvrđivanja, čime su građani Doboja dovedeni u neravnopravan položaj. Ocjenjujući ustavnost ovih odredaba Ustavni sud je između ostalog istakao da Republika uređuje i obezbjeđuje sistem javnih službi, a da opština preko svojih organa u skladu sa zakonom uređuje i obezbjeđuje obavljanje komunalnih djelatnosti; da su Zakonom o lokalnoj samoupravi definisane samostalne (izvorne) nadležnosti opštine, te da je u tom smislu, propisano da opština uređuje i obezbjeđuje obavljanje komunalnih djelatnosti, da je nadležna da obezbijedi organizacione, materijalne i druge uslove za izgradnju i održavanje komunalnih objekata i komunalne infrastrukture, te da skupština opštine donosi odluke o komunalnim taksama i drugim prihodima, kada je ovlaštena zakonom. Prema stavu suda, organizovanje komunalnih djelatnosti je jedna od osnovnih obaveza i odgovornosti jedinice lokalne samouprave, te je ona ona dužna da obezbijedi finansijska sredstva i druge uslove za obavljanje djelatnosti zajedničke komunalne potrošnje. Po ocjeni suda, osporenim odredbama Zakona su određeni obavezni elementi koje treba da sadrže akti čije je donošenje povjereno skupštini jedinice lokalne samouprave, te da su na taj način ovi odnosi uređeni u okviru ustavnog ovlaštenja zakonodavca da organizuje obavljanje komunalnih djelatnosti koje predstavljaju javni interes. Zakonodavac ova pitanja uređuje samostalno a Ustav ne sadrži ograničenja u vezi sa tim. Sud nalazi i da ove odredbe ne dovode u pitanje ustavno načelo jednakosti, budući da one po svom sadržaju i značenju ne dovode do nejednakosti pred zakonom.
U drugom slučaju je isticano da vezivanje visine komunalne naknade za veličinu objekta nije opravdano, jer korištenje objekata i uređaja zajedničke komunalne potrošnje nije u međusobnom odnosu sa površinom objekta, te da stavlja u neravnopravan položaj vlasnike većih objekata. Osim toga, podnosioci inicijative za ocjenu ustavnosti odredaba o komunalnoj naknadi su u više navrata isticali da se komunalna nakanada obračunava na isti način kao i porez na nepokretnosti, te da su ovo u osnovi identične dabžbine, zbog čega su obveznici dvostruko oporezovani, dok s druge strane lica koja nemaju registrovanu imovinu na svoje ime nemaju ni obavezu plaćanja komunalne naknade iako koriste objekte i uređaje zajedničke komunalne potrošnje. Prema ocjeni suda, zakonodavac je ovlašten da uredi sistem javnih službi, a u okvir toga ovlaštenja ulazi i regulisanje pitanja finansiranja zajedničke komunalne potrošnje, te određivanje nadležnosti jedinica lokalne samouprave za vršenje pojedinih poslova u ovoj oblasti. Dakle, kako su djelatnosti zajedničke komunalne potrošnje djelatnosti od opšteg interesa, zakonodavac je ovlašten da okvirno definiše izvore finansiranja i metodologiju obračuna naknade za usluge zajedničke komunalne potrošnje, te da faktičko vršenje djelatnosti iz ove oblasti povjeri u nadležnost jedinicama lokalne samouprave. Paušalni način obračuna komunalne naknade je prema ocjeni suda uslovljen nemogućnošću da se odrede pojedinačni troškovi korisnika. U pogledu ocjene da se radi o dvostukom oporezivanju, sud je isticao da su porez na nepokretnosti i komunalna naknada davanja javnopravnog karaktera koja imaju različit pravni osnov, dok se u praktičnom domenu njihova različitost ogleda u načinu plasmana prikupljenih sredstava, te se sredstva ostvarena iz komunalne naknade koriste isključivo za finansiranje djelatnosti zajedničke komunalne potrošnje, dok se sredstva prikupljena putem poreza plasiraju i u druge segmente.
Iako su sve odredbe Zakona o komunalnim djelatnostima koje uređuju pitanje komunalne naknade, bile predmet ocjene pred Ustavnim sudom Republike Srpske, niti jednom nije utvrđena nesaglasnost tih odredbi sa Ustavom Republike Srpske.
Odluke/rješenja Ustavnog suda Republike Srpske možete pročitati ovdje: U-23/13, U-80/13, U-68/14, U-74/17
Ovdje preuzmite Zakon o komunalnim djelatnostima.