Prije nego što objasnim kako se oporezuje dohodak koji domaći rezident ostvari u inostranstvu, objasniću ko se smatra poreskim obveznikom poreza na dohodak. Da li su to državljani određene države, lica koja imaju prebivalište ili postoje neki drugi, specifični uslovi? Vidjećemo da je u domaćem poreskom pravu ključan pojam poreskog rezidentstva, te ću objasniti kada će se određeno lice smatrati poreskim rezidentom Republike Srpske i koji je značaj poreskog rezidentstva.
U narednom članku ću objasniti kako se oporezuje dohodak koji nerezident ostvari na teritoriji Republike Srpske, a potom ću ukazati kako dolazi do dvostrukog oporezivanja i koje mjere države preduzimaju kako bi spriječile međunarodno dvostruko oporezivanje. Na kraju ću sve to predstaviti kroz dva primjera: primjer jednog lica, poreskog rezidenta Republike Srpske koji ostvaruje dohodak iz inostranstva i kroz primjer poreskog rezidenta Austrije koji određeno vrijeme tokom godine boravi u Banjoj Luci i radi na daljinu za poslodavca iz inostranstva.
Prema Zakonu o porezu na dohodak, poreski obveznik je fizičko lice koje ostvaruje oporezivi dohodak ako je:
- rezident Republike Srpske za dohodak ostvaren u Republici Srpskoj, drugom entitetu, Brčko Distriktu BiH ili drugoj državi ili
- nerezident za dohodak ostvaren u Republici Srpskoj
Već iz navedenog je jasno da se pojam poreskog obveznika ne vezuje za državljanstvo već za rezidentstvo, iako državljani jedne zemlje najčešće imaju i status poreskog rezidenta te države. Određivanje poreskog rezidenstva određenog lica je značajno jer su rezidenti neograničeno poreski odgovorni (za svoj svjetski dohodak) dok nerezidetni podliježu teritorijalnom principu. Naime, u načelu, država rezidenstva može oporezovati dohodak svojih rezidenata bez obzira na to odakle dohodak potiče (princip univerzalnosti poreske obaveze). Istovremeno, država može oporezovati i sav dohodak koji nerezidenti ostvare na njenoj teritoriji (princip teritorijalnosti poreske obaveze). Dakle, u odnosu na nerezidente, ključan je izvor dohotka.
Navedeno je slučaj i prema domaćim poreskim propisima: dohodak koji ostvari poreski rezident oporezuje se nezavisno od toga gdje je stečen, dok se dohodak stečen na domaćoj teritoriji tu i oporezuje nezavisno od toga da li je stečen od strane rezidenta ili nerezidenta.
Ko se smatra poreskim rezidentom za potrebe poreza na dohodak?
Poresko rezidentstvo određene države stiče se ispunjenjem uslova koji imaju za cilj da ukažu na blisku ličnu (i ponekad ekonomsku) povezanost određenog lica sa tom državom.
Prema Zakonu o porezu na dohodak, rezident je fizičko lice koje u Republici Srpskoj:
a) ima prebivalište,
b) boravi neprekidno ili sa prekidima 183 ili više dana u periodu od 12 mjeseci koji počinje ili se završava u odnosnoj poreskoj godini (“uobičajeno boravište”)
c) ima stalno mjesto stanovanja i središte životnih interesa.
Vidimo da na prvom mjestu Zakon o porezu na dohodak uzima kriterijum prebivališta – lice koje ima prebivalište na teritoriji Republike Srpske, smatra se njenim poreskim rezidentom. Čak i ako lice koje ima prebivalište na teritoriji Republike Srpske boravi u određenom periodu na teritoriji druge države, ono ostaje njen poreski rezident. Pojam prebivališta određen je Zakonom o prebivalištu i boravištu državljana Bosne i Hercegovine i on podrazumijeva opštinu ili distrikt u kome se državljanin nastani sa namjerom da tu stalno živi.
Ukoliko fizičko lice nema prebivalište na teritoriji Republike Srpske, onda se provjerava da li ispunjava neki od sljedeća dva kriterijuma (“uobičajeno boravište” najmanje 183 dana ili središte životnih interesa).
“Uobičajeno boravište” određenog lica postoji ukoliko to lice na teritoriji Republike boravi neprekidno ili sa prekidima 183 ili više dana u periodu od 12 mjeseci koji počinje ili se završava u odnosnoj poreskoj godini. Ovo lice će se smatrati poreskim rezdientom nezavisno od toga što nema prebivalište u Republici.
Objasniću ovo na primjeru: Ako je lice boravilo u Republici Srpskoj od 1. marta do 1. septembra 2020. godine ono je rezident za tu poresku godinu jer je boravak u njoj trajao 184 dana. Ako je lice boravilo u Republici Srpskoj u periodu od 1. januara 2019 do 30. marta 2019, a potom od 30. maja do 30. juna 2020, te od 30. jula do 30. septembra 2020. godine ovo lice neće biti poreski rezident ni za 2019. ni za 2020. goinu jer u periodu od 12 mjeseci nije boravilo ukupno 183 dana. Nasuprot tome, ako je lice boravilo od 1. novembra 2019. godine do 5. maja 2020. godine ono će biti poreski rezident za dvije poreske godine i to za 2019. godinu za period od 1.novembra do 31. decembra, a za 2020. godinu od 1. januara do 5. maja.
Sljedeći kriterijum je središte životnih interesa i stalno mjesto stanovanja. Središte životnih interesa se određuje preko porodičnih i društvenih odnosa određenog lica, njegovog zanimanja, njegovih političkih, kulturnuh ili drugih aktivnosti, mjesta u kojem obavlja djelatnost, mjesta iz koga upravlja imovinom i sl.
Zakon o porezu na dohodak određuje da središte interesa u Republici Srpskoj ima lice koje ispunjava neki od sljedećih uslova:
- vlasništvo nad nepokretnostima čija tržišna vrijednost prelazi 300.000 konvertibilnih maraka,
- efektivna ekonomska veza sa Republikom Srpskom,
- vlasništvo nad udjelom u kapitalu privrednog društva u vrijednosti višoj od 100.000 konvertibilnih maraka,
- brak ili vanbračna zajednica sa državljaninom Republike Srpske, odnosno Bosne i Hercegovine,
- rad uz izdatu radnu dozvolu ili
- školovanje, odnosno obrazovanje.
Smatra se da lice ima stalno mjesto stanovanja koje mu je dostupno u svakom trenutku, ukoliko direktno ili indirektno u svom vlasništvu ili u zakupu ima stan, kuću ili drugu stambenu nepokretnost u Republici Srpskoj koja nije namijenjena za kratkotrajni boravak.
Dakle, neko lice koje nema prebivalište u Republici Srpskoj, niti u njoj ima “uobičajeno boravište” ali mu na teritoriji Republike Srpske žive članovi porodice ili posjeduje nepokretnosti vrednije od 300.000 KM, smatraće se poreskim rezidentom Republike Srpske.
To znači da će, u načelu, ovo lice biti dužno da plati porez u Republici Srpskoj na svoj “svjetski dohodak”, odnosno nezavisno od toga da li je dohodak ostvaren u Republici Srpskoj ili u inostranstvu.