Potraživanja stečajnih povjerilaca namiruju po stečajnim isplatim redovima. Radnici se za svoja potraživanja prema poslodavcu u stečaju, u Republici Srpskoj, svrstavaju u red privilegovanih povjerilaca. Ipak ovakav privilegovan tretman ima brojna ograničenja (u pogledu visine, vremenskog perioda, vrste potraživanja).
Privilegovani rang samo za potraživanja iz radnog odnosa
U pravilu, privilegovana potraživanja imaju lica koja su na osnovu ugovora o radu bila u radnom odnosu kod stečajnog dužnika na dan otvaranja stečajnog postupka. Takođe, privilegovani rang potraživanja se priznaje i licima kojima je radni odnos prestao ranije, ukoliko njihova potraživanja ulaze u referentni period za koji se priznaje privilegovani rang (godinu dana prije otvaranja stečaja).
Međutim, potraživanja lica koja su kod stečajnog dužnika bila angažovana po ugovoru o djelu, ugovoru o dopunskom radu, ugovoru o privremenim i povremenim poslovima i sl. ne bi imala rang privilegovanih potraživanja, već bi spadaju u opšti isplatni red. Ipak, sudovi bi trebalo da vode računa o tome da se nerijetko iza različitih ugovora nerijetko “krije” fakitčki radni odnos, pa bi trebalo u svakom konkretnom slučaju procijeniti da li je lica zaposleno ili ne (da li je pod kontrolom poslodavca, da li je integralni dio organizacije poslodavca) odnosno ekonomsku stvarnost odnosa sa poslodavcem.[1]
Privilegovani rang potraživanja radnika uz vremenska i vrijednosna ograničenja
Zakon o stečaju daje prioritetni rang potraživanju plate za posljednjih 12 mjeseci do dana otvaranja stečaja (vremensko ograničenje), ali samo u visini zakonom utvrđene najniže plate (vrijednosno ograničenje) i doprinosa obračunatih na najnižu platu.
Potraživanja plate izvan navedenih ograničenja (za period prije posljednjih 12 mjeseci i dijela plate koji prelazi iznos minimalca), namiruju se kao potraživanja opšteg isplatnog reda.
Ovaj privilegovani rang Zakon je dao i potraživanjima radnika u pogledu ostvarivanja prava na naknadu štete zbog povrede na radu i potraživanjima članova porodice radnika poginulog na radu, koja se isplaćuju u punom iznosu.
Nasuprot tome, pravo na naknadu štete zbog prijevremenog prestanka ugovora o radu, otpremninu zbog prestanka ugovora o radu ili odlaska u penziju, te sva druga stečena prava do dana otvaranja stečajnog postupka, radnici ostvaruju kao stečajni povjerioci opšteg isplatnog reda.
Redoslijed namirenja povjerilaca u stečaju – Šta znači privilegovani, a šta opšti isplatni red?
Prije svega, iz stečajne mase se izdvajaju predmeti na kojima postoji razlučno pravo razlučnih (obezbijeđenih) povjerilaca (hipoteka, zaloga, pravo zadržavanja i sl.). Razlučni povjerioci imaju pravo na odvojeno namirenje iz predmeta razlučnog prava i to za glavno potraživanje, kamate i troškove.
Potom se iz stečajne mase namiruju troškovi stečajnog postupka (sudski troškovi, nagrade i izdaci za vještaka, stečajnog upravnika, članove odbora povjerilaca i dr.) i dugovi stečajne mase (obaveze koje su zasnovane radnjama stečajnog upravnika, obaveze iz ugovora čije se ispunjenje traži nakon otvaranja stečajnog postupka, uključujući tu i plate radnika koje je stečajni upravnik zadržao na radu nakon otvaranja stečajnog postupka, krediti podignuti radi pokretanja i održavanja poslovne djelatnosti stečajnog dužnika tokom stečanog postupka i dr.)
Nakon toga dolaze na red privilegovana potraživanja radnika.
Na četvrtom mjestu je opšti isplatni red, u koji spadaju sva ostala potraživanja, koja nisu svrstana u viši ili niži isplatni red. Tu ulaze i ona potraživanja radnika kojima nije dat privilegovani rang, a za koja se namiruju srazmjerno, zajedno sa svim ostalim povjeriocima opšteg isplatnog reda.
Na kraju se namiruju potraživanja nižeg isplatnog reda (kamate na potraživanja stečajnih povjerilaca nastala od dana otvaranja stečaja; novčane i prekršajne kazne; potraživanja koja se odnose na neku besplatnu činidbu stečajnog dužnika, i sl.)
Iz navedenog vidimo da je položaj radnika poprilično nezavidan jer čak i u odnosu na privilegovana potraživanja (koja su ograničena i vremenski i vrijednosno) postoji čitav niz potraživanja koja se namiruju prije njih, dok se za potraživanja opšteg isplatnog reda nalaze u još nepovoljnijem položaju. Jer čak i da preostane nešto sredstava za namirenje povjerilaca opšteg isplatnog reda (što je malo vjerovatno), moguće je da postoji veliki broj povjerilaca koji se zajedno sa radnicima namiruju u opštem isplatnom redu, kada se svi oni namiruju srazmjerno visini svojih potraživanja.
Obim privlegovanih potraživanja radnika u uporednom pravu
U uporednom pravu se platama (i pripadajućim doprinosima) radnika kojima je prestao radni odnos zbog insolventnosti poslodavca, slično kao i u našem pravu, daje privilegovan rang (do određenog iznosa i za određen period), ali se taj privilegovani rang isplate redovno daje i naknadi plate za neiskorišćeni godišnji odmor, naknadi plate za vrijeme bolovanja i potraživanju otpremnine (takođe, sa vrijednosnim i vremenskim ograničenjima), što su kod nas potraživanja opšteg isplatnog reda.
Konvencija br. 173 o zaštiti potraživanja radnika u slučaju stečaja poslodavca predviđa privilegovani rang ne samo za zarade, jer je takav vid zaštite nedovoljan, nego i za druga potraživanja zaposlenih, prije svega: potraživanja po osnovu naknade za godišnji odmor, potraživanja po osnovu drugih vidova plaćenog odsustva (odsustva sa rada uz naknadu plate), potraživanja otpremnine koja se isplaćuje zbog okončanja radnog odnosa.
Otpremnina zbog prestanka ugovora o radu usljed stečaja?
Ovdje valja napomenuti da u uporednom pravu otvaranje stečajnog postupka ne dovodi automatski do prestanka ugovora o radu kao što je slučaj u domaćem pravu (pročitaj ovdje više o tome), nego se otvaranje stečaja smatra opravdanim razlogom za otkaz ugovora o radu od strane poslodaca. Otuda radnici u tim državama imaju pravo na otpremninu zbog prestanka ugovora o radu usljed stečaja, a ovom potraživanju se redovno daje privilegovani rang. U domaćem pravu, do prestanka radnog odnosa dolazi po sili zakona danom otvaranja stečaja, pa radnicima uopšte ne pripada pravo na otpremninu.
Zaštita potraživanja zaposlenih putem garantne institucije
Vremenom se uvidjelo da je zaštita potraživanja zaposlenih putem privilegovanog reda namirenja u stečaju nedovoljna, jer se dešava da stečajna masa bude toliko neznatna da zaposleni ne uspiju da se namire ni za dio privilegovanih potraživanja. Iako su njihova potraživanja privilegovana, prije njih na red dolaze razlučni povjerioci i povjerioci stečajne mase (troškovi stečajnog postupka i dugovi stečajne mase), usljed čega nerijetko radnici ostanu nenamireni za veći dio svojih potraživanja.
Zbog toga su mnoge evropske države krajem 60-ih i početkom 70-ih godina započele sa praksom osnivanja tzv. garantnih institucija koja treba da garantuju zaposlenima namirenje određenih potraživanja koje poslodavac ne može da izmiri zbog insolventnosti.[2]
Garantne institucije su vid zaštite potraživanja radnika koje treba da obezbijede namirenje radnika za određena potraživanja, bez obzira na to da li u stečajnoj masi ima dovoljno sredstava za njihovo namirenje. Ipak, potraživanja koja se isplaćuju putem garantnih institucija su obično uža od obima potraživanja kojima se daje privilegovan rang u stečaju. Ovo iz razloga što garantna institucija obezbjeđuje plaćanje ovih potraživanja (ona će sigurno biti isplaćena) što nije slučaj kod privilegovanih potraživanja u stečajnom postupku.[3]
Uspostavljanje garantnih institucija je prvo postalo standard na nivou Evropske unije, a potom i na međunarodnom nivou. Naime, osnivanje ovih institucija je obaveza država članica Evropske unije predviđena Direktivom o zaštiti zaposlenih u slučaju stečaja poslodavca.
Republika Srpska još uvijek nije uspostavila ovakvu garantnu instituciju, ali sasvim sigurno je da će u postupku pridruživanja EU morati to da učini.
Reference
[1] Vuk Radović, Stečajno pravo – Knjiga prva, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet, Centar za izadvaštvo i informisanje, Beograd, 2017, str. 168.(2) Aleksandra Višekruna, Pravni položaj zaposlenih u stečajnom postupku,Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet,Centar za izdavaštvo i informisanje, Beograd, 2013, str. 87.
[3] Vuk Radović, Stečajno pravo – Knjiga prva, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet, Centar za izadvaštvo i informisanje, Beograd 2017, str. 182. [4] Aleksandra Višekruna, Pravni položaj zaposlenih u stečajnom postupku, Univerzitet u Beogradu – Pravni fakultet, Centar za izdavaštvo i informisanje, Beograd, 2013, str. 105.